اگر ویکی‌پدیا نحوه‌ی جمع‌سپاری اطلاعات در جهان را متحول کرد، گراکی‌پدیا قصد دارد نحوه‌ی اعتماد ما به اطلاعات را از نو تعریف کند. البته این ایده در حالت نظری بسیار جذاب است، اما در عمل گراک، مانند هر مدل زبانی بزرگ دیگر (LLM)، گاهی دچار «توهم» نیز می‌شود. در ابن مطلب بررسی خواهیم کرد که آیا گراکی‌پدیا واقعاً قابل اعتماد است؟ در ادامه این مطلب از بهکده بخوانید.
گراکی‌پدیا چیست؟
گراکی‌پدیا (Grokpedia) که در اواخر سال ۲۰۲۴ راه‌اندازی شد، یک دانشنامه مبتنی بر هوش مصنوعی است که مستقیماً برای رقابت با ویکی‌پدیا ساخته شده است.
برخلاف ویکی‌پدیا که بر میلیون ویرایشگر داوطلب دارد، گراکی‌پدیا با استفاده از هوش مصنوعی، محتوا را به‌صورت خودکار تولید و به‌روزرسانی می‌کند. این سیستم، اطاعات را تحلیل کرده و منابع معتبر را به‌صورت زنده به آن‌ها اضافه می‌کند.
خالق گراکی‌پدیا کیست؟
این پروژه توسط شرکت xAI متعلق به ایلان ماسک ساخته شده و بر پایه یک هوش مصنوعی اختصاصی، یعنی گراک (Grok) کار می‌کند.
هدف این پروژه ارائه یک دانشنامه جدید و آسان است. نسخه‌ای سریع‌تر، دقیق‌تر و مطابق با دیدگاه ایلان ماسک یعنی «حقیقت بدون سانسور»!
چرا ایلان ماسک آن را ساخت؟
ایلان ماسک مدت‌هاست از ویکی‌پدیا به‌دلیل جانبداری سیاسی و سانسور فعالانه، انتقاد می‌کند. به باور او، ساختار مبتنی بر جامعه‌ی ویکی‌پدیا در موضوعات حساس، به‌ویژه سیاست و علم، باعث تحریف واقعیت می‌شود.
ماسک با گراکی‌پدیا تلاش دارد این ذهنیت را از میان بردارد. بر اساس گفته‌ی xAI، هدف او این است که درک مردم را از طریق اطلاعات واقعی و بدون سانسور، تسریع کند.
توسعه‌دهنده نرم‌افزار (بلومر) که در ساخت این پروژه نقش کلیدی داشته، گراکی‌پدیا را «پلتفرمی با اولویت حقیقت» می‌داند. یعنی بستری که شفافیت و داده‌های قابل‌تأیید را بر نظر شخصی ترجیح می‌دهد. ماسک و بلومر این پروژه را گامی به‌سوی دموکراتیک‌سازی دانش در مقیاس جهانی می‌دانند.
گراکی‌پدیا چگونه کار می‌کند؟
زمانی که موضوعی را جست‌وجو می‌کنید، گراکی‌پدیا یا مقاله‌ای از پیش ذخیره‌شده را بازیابی می‌کند یا در همان لحظه، مطلبی تازه تولید می‌کند. مقاله تولید شده، همراه با منابع و ارجاعات دقیق و درست است!
سپس این صفحه ذخیره و فهرست می‌شود تا برای کاربران بعدی نیز در دسترس باشد. در نتیجه، این سیستم به‌صورت پویا با هر جست‌وجوی جدید رشد می‌کند.
می‌توان گفت گراکی‌پدیا ترکیبی از یک دانشنامه زنده و یک پژوهشگر آنی مبتنی بر هوش مصنوعی است. روند کار آن به‌صورت زیر است:
- بررسی می‌کند آیا محتوایی از قبل وجود دارد یا نه.
- در صورت نبود، با استفاده از گراک ۳ جدیدترین داده‌ها و منابع را جمع‌آوری می‌کند. (مثلاً آمار اقلیمی سپتامبر ۲۰۲۵ که نشان‌دهنده افزایش +۰.۴۳ درجه‌ای دمای جهانی است.)
- نتیجه را ذخیره کرده و در آرشیو قابل جست‌وجو قرار می‌دهد.
- به این ترتیب، شبکه‌ای گسترده و خودبه‌خود به‌روزرسانی‌شونده از دانش واقعی ایجاد می‌شود.
مزایا و معایب گراکی‌پدیا
برخی از مزایا و معایب Grokpedia عبارت‌اند از:
مزایا
بزرگ‌ترین نقطه قوت گراکی‌پدیا سرعت و تازگی اطلاعات است. درحالی‌که ویکی‌پدیا در رویدادهای فوری (مثل اخبار یا گزارش‌های اقلیمی) گاهی با تأخیر به‌روزرسانی می‌شود، گراکی‌پدیا می‌تواند در لحظه مقاله جدیدی ایجاد کند. همچنین از درگیری‌های ویرایشی میان کاربران (edit wars) و اختلافات طولانی تحریری خبری نیست.
معایب
با وجود وعده‌ی بی‌طرفی، گراکی‌پدیا مانند هر سیستم هوش مصنوعی دیگر، ممکن است دچار خطاهای واقعی یا لحن نامناسب شود. خود گراک نیز پیش‌تر به‌دلیل پاسخ‌های بحث‌برانگیز مورد انتقاد قرار گرفته و این پرسش را ایجاد کرده که آیا واقعاً «حقیقت هوش مصنوعی» می‌تواند کاملاً بدون سوگیری باشد؟
بااین‌حال، ادغام گراکی‌پدیا با پلتفرم X (توییتر سابق)، خودروهای تسلا و ربات‌های Optimus، آن را به بخشی از اکوسیستمی منحصربه‌فرد تبدیل کرده است که کمتر رقیبی به آن دسترسی دارد.
چگونه از گراکی‌پدیا استفاده کنیم؟
- می‌توانید از طریق وب‌سایت grokipedia.com به آن دسترسی پیدا کنید یا مستقیماً در پلتفرم X از گراک سؤال بپرسید.
- هر پرس‌وجو به گسترش پایگاه داده کمک می‌کند و در واقع هر کاربر در تکامل آن نقش دارد.
- شرکت xAI نیز به‌طور منظم در پلتفرم X به‌روزرسانی‌های مربوط به گراکی‌پدیا را منتشر می‌کند.
آیا گراکی‌پدیا دچار «توهم» می‌شود؟
بله، مانند سایر مدل‌های زبانی بزرگ، گراک هم ممکن است دچار «توهم» شود.
در دنیای هوش مصنوعی، توهم به حالتی گفته می‌شود که مدل متنی ظاهراً منطقی اما از نظر واقعی اشتباه یا ساختگی تولید می‌کند. زیرا گراک مانند انسان واقعیت را «درک» نمی‌کند، بلکه فقط بر اساس الگوهای آماری کلمات بعدی را پیش‌بینی می‌کند.
این یعنی:
- ممکن است تاریخ، آمار یا نقل‌قول‌هایی نادرست تولید کند.
- ممکن است با اطمینان، اطلاعات اشتباه ارائه دهد، چون بر روانی جمله تمرکز دارد نه دقت علمی.
- ممکن است اطلاعات واقعی را با جزئیات ساختگی ترکیب کند و تشخیص اشتباه را دشوار سازد.
- پلتفرم X، گراک را «شوخ‌طبع و سرکش» توصیف می‌کند. همین ویژگی، احتمال بروز پاسخ‌های خلاقانه یا گاهی نادرست را افزایش می‌دهد.
آینده گراکی‌پدیا
گراکی‌پدیا هنوز در مراحل اولیه توسعه قرار دارد، اما مسیر پیش‌رویش، می‌تواند تأثیر عمیقی بر شکل آینده دانش و دسترسی جهانی به حقیقت داشته باشد.
بر اساس گفته‌های ایلان ماسک و تیم xAI، هدف نهایی این پروژه آن است که دانشنامه‌ای زنده و خودآموز بسازد؛ سیستمی که نه‌تنها اطلاعات را ذخیره می‌کند، بلکه با تحلیل بازخورد کاربران، درک خود از واقعیت را ارتقا می‌دهد.
در فازهای بعدی، انتظار می‌رود گراکی‌پدیا قابلیت‌های زیر را اضافه کند:
- امکان ویرایش و تصحیح توسط کاربران تأییدشده در پلتفرم X با سیستم امتیازدهی مبتنی بر اعتماد (Reputation System).
- اتصال بلادرنگ به منابع داده باز (Open Data) و پایگاه‌های علمی برای به‌روزرسانی خودکار مقالات.
- تشخیص سوگیری و تناقض در داده‌ها از طریق الگوریتم‌های ویژه Grok 3 و نسخه‌های بعدی آن.
- و در نهایت، ادغام مستقیم با محصولات دیگر ایلان ماسک مانند Tesla، xAI Chat، و ربات‌های Optimus، تا به نوعی “دستیار دانایی جهانی” تبدیل شود که در هر محیطی قابل دسترس است.
اگر این اهداف محقق شوند، گراکی‌پدیا می‌تواند آغازگر نسلی تازه از دانشنامه‌های هوشمند باشد؛ جایی که انسان و ماشین نه‌تنها برای ثبت حقیقت، بلکه برای فهم آن همکاری می‌کنند.
ویکی‌پدیا یا گراکی‌پدیا؟ کدام‌یک را استفاده کنیم؟
گراکی‌پدیا صرفاً یک نسخه‌ی دیگر از ویکی‌پدیا نیست. این پروژه، آزمایش بزرگ ایلان ماسک در زمینه‌ی چگونگی شکل‌گیری دانش جمعی توسط هوش مصنوعی است.
گرچه هنوز در مراحل اولیه قرار دارد، اما وعده‌ی «حقیقت بدون سانسور و مدیریت ماشینی» باعث شده توجه زیادی را جلب کند. این‌که آیا واقعاً جایگزین ویکی‌پدیا می‌شود یا به یک پروژه‌ی خاص و محدود تبدیل خواهد شد، هنوز مشخص نیست.
اما یک چیز قطعی است: گراکی‌پدیا آغازگر عصری جدید در تعامل انسان و ماشین برای ساخت و بررسی حقیقت است.
من مهتاب تاجمیری هستم. کارشناسی نرم افزار دارم و 5 سال است که در زمینه سئو و دیجیتال مارکتینگ فعالیت می‌کنم. هدف ما این است که در سایت بهکده، بهترین تجربه را داشته باشید.
